Konflikt serologiczny stanowi najczęstszą konsekwencję niezgodności serologicznej dziecka i jego matki. Następstwem może być choroba hemolityczna u noworodków, która jest istotnym zagrożeniem dla życia i zdrowia dziecka. Jakie mogą być przyczyny konfliktu serologicznego, jak się go rozpoznaje, jak zapobiega i leczy? Na te pytania odpowiemy w poniższym artykule. Zapraszamy do zapoznania się z nim.
Konflikt serologiczny – przyczyny
Przyczyną konfliktu serologicznego jest reakcja immunologiczna. Na każdej krwince nienarodzonego dziecka usytuowane są cząsteczki antygenu – D, C, jak i E. To one (przede wszystkim antygen D) decydują o wystąpieniu u każdej osoby grupy krwi w znanym układzie Rh – albo Rh +.
Do konfliktu może dojść w wypadku, kiedy matka posiada grupę Rh -, zaś dziecko odziedziczyło po swoim ojcu grupę Rh +. W grupie Rh -, którą posiada matka nie ma antygenu D obecnego u dziecka i dochodzi do pewnego ,,uczulenia” na cząsteczki obce. W wypadku wystąpienia tego rodzaju reakcji organizm kobiety atakuje wszelkie obce dla siebie cząsteczki, nie potrafi przy tym rozróżnić, czy są to białka płodu, czy na przykład antygeny wirusowe i zaczyna obronę – rozpoczyna produkcję przeciwciał nakierowanych przeciwko obcym antygenom D. Przeciwciała te nie działają jednakże wyłącznie w jej organizmie, przechodzą również do krwi dziecka, w której to rozpoczynają atak na krwinki dziecka (posiadające obcy antygen), do doprowadza do rozpadu erytrocytów. Reakcja ta zachodzi na skalę masową – wiele krwinek podlega zniszczeniu, dlatego też w ciele płodu ich ilość drastycznie się zmniejsza, a przy tym pojawia się nazbyt dużo produktów, które uległy uwolnieniu z uszkodzonych komórek – określane to jest chorobą hemolityczną. Taka reakcja zachodzi rzadko w związku z niezgodnością dotycząca reszty antygenów – C czy E albo w mniej znanych grupach Duffy i Kelly, jak również 0, AB, A albo B. W związku z tymi grupami może zachodzić podobna reakcja, na ogół, kiedy matka posiada grupę 0, zaś noworodek AB lub A, B. Jednakże w tych wypadkach omawiane reakcje mają mniejsze nasilenie. Symptomy żółtaczki pojawiają się dopiero, kiedy dziecko się urodzi. Nie jest spotykany obrzęk płodu już na etapie życia wewnątrzmacicznego.
Konflikt serologiczny – co zwiększa ryzyko jego wystąpienia?
Warto mieć na uwadze, iż konflikt serologiczny w przypadku czynnika Rh, raczej rzadko pojawia się w czasie pierwszej ciąży. Wytwarzanie przeciwciał występuje wówczas, kiedy do organizmu kobiety dostanie się minimum 0,2 ml krwi pochodzącej od płodu. Ryzyko wystąpienia konfliktu serologicznego znacząco się zwiększa podczas:
- zbyt wczesnego oddzielenia się łożyska,
- poronienia,
- porodu.
Ryzyko konfliktu serologicznego może także wzrosnąć w następstwie urazów w obrębie brzucha, których matka dozna w okresie ciąży.
Symptomy konfliktu serologicznego
Konflikt serologiczny może mieć różnorodne postaci i przebieg. Najłagodniejszym spośród typów konfliktu serologicznego będzie anemia. Ta forma występuje stosunkowo najczęściej. Dziecko po urodzeniu odznacza się bladą cerą, ma powiększoną zarówno wątrobę, jak i śledzionę. Pojawiają się u niego równej, symptomy duszności. Inną możliwą konsekwencją konfliktu serologicznego będzie ciężka postać żółtaczki hemolitycznej, która widoczna jest już w pierwszej dobie życia dziecka. Ważne staje się wtedy niedopuszczenie do nadmiernego wzrostu ilości bilirubiny we krwi, gdyż grozić to będzie poważnym uszkodzeniem układu nerwowego niemowlęcia. Ciężka postać żółtaczki hemolitycznej występuje niezwykle rzadko. Do najczęstszych objawów zaliczany jest ogólny obrzęk płodu, przejawiający się nie tylko w obrzęku skóry, ale także tkanki podskórnej. Obrzęk ten może być tragiczny w przebiegu i zakończyć się śmiercią płodu w macicy matki.
Jak można rozpoznać konflikt serologiczny?
Każda kobieta, która znajduje się w I trymestrze ciąży, powinna pamiętać o przeprowadzeniu badania, które określa trzy istotne kwestie: grupę krwi, rodzaj czynnika Rh, jak i poziom przeciwciał. Ponadto panie w ciąży mające grupę krwi Rh -, muszą również powtórzyć badanie na poziom przeciwciał z końcem II trymestry ciąży, celem uniknięcia szeroko wersji, inaczej mówiąc sytuacji, kiedy organizm matki rozpoczyna wytwarzanie przeciwciał przeciwko dziecku. Celem wykluczenia pojawienia się symptomów konfliktu serologicznego w macicy kobiety, lekarz winien kilka razy zlecić przeprowadzenie badania USG (ultrasonograficznego), aby zdiagnozować ewentualne zmiany i razie potrzeby możliwie jak najszybciej podjąć właściwe działania. Czasami zleca się pobieranie krwi z żyły pępowinowej i poddanie ocenie próbki ze względu na czynnik Rh.
Konflikt serologiczny – w jaki sposób można mu zapobiec?
Medycyna kładzie przede wszystkim nacisk na to, aby w ogóle nie dopuścić do wystąpienia konfliktu serologicznego. W tymże celu każdej ciężarnej kobiecie mającej krew z czynnikiem Rh -, podawana jest immunoglobulina anty D (określana również jako Rhogam albo RhD) w formie zastrzyku.
Jest to w pełni naturalny produkt, który wytwarza się z krwi. Zapobiega on powstawaniu w organizmie matki groźnych dla płodu przeciwciał – dzięki temu, iż w sposób natychmiastowy niszczy wszelkie krwinki płodu, które mogły przedostać się do krwiobiegu kobiety ciężarnej. Bo kiedy nie występuje czynnik uczulający (antygen D), to nie mogą ulec wytworzeniu skierowane przeciwko niemu przeciwciała.
Skuteczność tego rodzaju profilaktyki ocenia się na około 99 procent. W naszym kraju immunoglobulina podawana jest wyłącznie raz – po porodzie (do 72 godzin po narodzinach dziecka). Ten typ profilaktyki jest skuteczny w około 98 procentach. Immunoglobulinę powinny otrzymać również kobiety posiadające czynnik Rh -, u których:
- przeprowadzono aborcję,
- wykonano inwazyjne badania prenatalne (biopsja kosmówki, amniopunkcja),
- doszło do wystąpienia silnego krwotoku w II albo III trymestrze ciąży,
- stwierdzono poronienie,
- usunięto ciążę pozamaciczną.
Każda z powyżej wymienionych sytuacji zwiększa znacząco ryzyko przedostania się krwi płodu do krwiobiegu ciężarnej. W wyjątkowych wypadkach (kiedy nie została podana immunoglobulina albo wymieszanie krwi dziecka i matki nastąpiło, zanim doszło do jej podania) w organizmie matki powstaną przeciwciała, które mogą doprowadzić do zniszczenia krwinek czerwonych dziecka (tyczy się to około 1,5 procenta kobiet, których płód ma czynnik Rh+).
Konflikt serologiczny – jak się go leczy?
Kiedy specjalistyczne badania krwi (tak zwany odczyn Coombsa) wykażą, iż we krwi przyszłej matki obecne są przeciwciała anty D, winna ona zostać otoczona odpowiednią opieką medyczną. Poziom przeciwciał obecnych w jej organizmie powinien być ciągle monitorowany.
W tym celu wykonywane są badania dodatkowe w 28, 32, jak i w 36 tygodniu ciąży. Konieczne jest również przeprowadzanie badania USG co 2-3 tygodnie, które pozwoli sprawdzić, w jaki sposób konflikt oddziałuje na płód.
W czasie wymienionego badania lekarz poddaje ocenie wielkość płodu i łożyska, przesięki do jam płodu, obrzęki, ale też jego żywotność.
Kiedy poziom przeciwciał pozostaje niski – zagrożenie nie jest duże i być może obejdzie się bez interwencji lekarza. Kiedy zaś przeciwciał jest na tyle dużo, iż stanowią zagrożenie dla dziecka, być może lekarz specjalista podejmie decyzję o wcześniejszym zakończeniu ciąży, jak i wykonaniu transfuzji krwi u dziecka. Niezwykle rzadko zdarza się, żeby transfuzja była koniecznością jeszcze przed nastaniem porodu, niemniej jednak taki zabieg także pozostaje jedną z możliwości.
